جامعه > محیط زیست - مکمل‌های بنزین در همه جایگاه‌های سوخت عرضه می‌شود اما در مورد بی‌فایده بودن و حتی مضر بودن آن حرف‌و حدیث‌هایی وجود دارد.
علیرضا نورایی: چند روز قبل، معاون اداره کل نظارت بر اجرای استاندارد اعلام کرد که مکمل‌های بنزین، که به انواع شکل‌های محلول و قرص در جایگاه های عرضه فرآورده‌های نفتی به فروش می‌رسند، غیر‌استاندارد هستند و به موتور خودروها خسارت وارد می‌کنند. وی اضافه کرد که استاندارد ملی مکمل‌های بنزین به منظور کنترل کیفیت جامع آنها، در دست بررسی است و تاکنون پروانه کاربرد علامت استاندارد برای هیچ‌کدام از مکمل‌های بنزین صادر نشده است.
پیش‌تر هم مدیرکل استاندارد استان تهران از آزمایش چند نمونه از این مکمل‌ها در آزمایشگاه‌های استاندارد و پژوهشگاه نفت خبر داد و گفت که نتیجه آزمایش‌ها حاکی از بی تاثیر بودن آنها بر بنزین بوده و از مردم درخواست کرد که از خرید مکمل‌های سوخت خودداری کنند.
شرکت ایران‌خودرو هم در اطلاعیه‌ای به مشتریان محصولاتش اعلام کرده بود که اضافه کردن هیچ‌یک از انواع مکمل بنزین، شوینده انژکتور، روغن بنزین و تقویت کننده اکتان بنزین در هیچ‌کدام از محصولات تولیدی این شرکت مجاز نیست. این شرکت حتی اخطار کرده است که مصرف این مواد علاوه بر الغای گارانتی شرکت، می‌تواند به غیر ایمن شدن خودرو، به ویژه اجزای سیستم سوخت رسانی منجر شود، چنان که تاکنون مواردی از بروز ایرادات موتوری وسیستم سوخت‌رسانی در اثر استفاده از مکمل‌ها مشاهده شده است.
در میان این اعلامیه‌ها و اخطاریه‌ها این سوال مطرح می‌شود که مگر مکمل‌های سوخت چه گونه ترکیباتی هستند و چه ویژگی‌هایی دارند که رانندگان را به مصرفشان ترغیب می‌کنند؟ و چرا در ایران با این محصولات اینگونه برخورد می‌شود؟
شرکت‌های تولید کننده مدعی‌اند که این مواد در حالی که روان‌کنندگی و بازدهی سوخت را بالا می‌برد و آلودگی‌های ناشی از سوخت را کاهش می‌دهد. سازندگان این محصولات، مزایای اصلی مکمل‌های سوخت را چنین برمی‌شمارند:
• افزایش بهره‌وری در احتراق و کاهش مصرف سوخت، و در نتیجه صرفه‌جویی پولی
• افزایش روان‌کنندگی سوخت
• جلوگیری از یخ زدن سوخت در دماهای پایین
• بهبود ساختار سوخت‌رسانی و درنتیجه افزایش نیرو و کاهش انتشار آلودگی
آنها در کنار این مزایا، فواید دیگری را هم برای محصولاتشان قائل هستند، مثل افزایش عمر موتور، افزایش پایداری سوخت، جدا شدن رسوبات و مواد زائد، و روان‌کاری اجزای متحرک در سیستم سوخت‌رسانی و موتور. اما آیا موارد کاربرد مکمل‌های سوخت به اتومبیل‌ها محدود می شود؟ باید در جواب گفت که هر وسیله مصرف کننده سوخت‌های مشتق از نفت می‌تواند از مکمل مخصوص خود استفاده کند. از سیستم‌های تک سیلندر تا موتور‌های چند سیلندر صنعتی که مخصوص کار‌های سنگین هستند، و از موتور خودروهای سواری تا موتور زیردریایی‌ها می‌توانند مصرف‌کننده این مواد باشند.
ولی آیا آن گونه که تبلیغ می‌شود، مکمل‌های سوخت می‌توانند تعداد کیلومتری را که با یک باک بنزین می‌توان پیمود، افزایش دهند؟ آیا آنها واقعا سازگار با محیط زیستند و آسیبی به آن وارد نمی‌کنند؟
خیلی از راننده ها هستند که از مصرف مکمل‌ها راضی‌اند و از سوی دیگر عده زیادی هم به کلاه‌برداری بودن عرضه این محصولات و مضر بودن آنها برای محیط زیست تاکید دارند. در حقیقت هر دو طرف درست می گویند!
مکمل‌ها کیلومتر پیموده شده را به ازای هر لیتر بنزین ارتقا می‌دهند و به فرایند احتراق شتاب می‌دهند، که این کارکرد سبب سرعت بیشتر و عملکرد نرم‌تر اتومبیل می‌شود. با این وجود با مصرف مکمل‌ها، نظیر هر سوخت دیگری، انتشار آلودگی به محیط همچنان باقی است و شرکت‌های تولید کننده در مورد سازگاری با طبیعت مثل دیگر ویژگی‌های محصولاتشان اغراق می‌کنند. مثلا ادعا می‌کنند که محصولشان در کاهش هیدروکربن و مونوکسیدکربن دود خروجی بسیار موثر است، کوبش‌های موتور را کم می کند، پایداری سوخت را افزایش می‌دهد، مسافت پیموده شده را 8 تا 12 درصد به ازای هر لیتر بنزین ارتقا می‌دهد.
در سوی دیگر دعوا، ادعا می‌شود که مکمل‌ها گمراه کننده و برای طبیعت مضر است. در حقیقت اثر استفاده از این مواد در کاهش هیدروکربن و مونوکسیدکربن خروجی از اگزوز طی آزمایش‌ها ثابت شده است ولی اگر آنها در خارج از باک مثلا روی زمین ریخته شوند برای محیط‌زیست و سلامتی انسان، خصوصا اطفال و زنان باردار، خطرساز خواهند بود.
شاید بتوان مکمل‌ها را به انواع عمده مکمل‌های بنزین بدون سرب ، افزایش دهنده عدد اکتان، شوینده انژکتور یا کاربراتور، و دسته‌ای که هر دو کاربرد افزایش اکتان و تمیزکنندگی سیستم سوخت‌رسان را یک جا دارند، دسته بندی کرد.
برخی متخصصین معتقند که به غیر از مکمل‌های بنزین بدون سرب، که ویژه خودروهای قدیمی هستند، و مکمل‌های اکتان بالا برای خودروهای جدید بقیه انواع مکمل یا بی‌فایده و نوعی سوء استفاده از مشتری هستند و یا اگر کارکردی هم داشته باشند از نظر اقتصادی و فنی سودی در پی ندارند.
ولی چرا عدد اکتان و افزایش آن مهم است؟ عدد اکتان یک درجه‌بندی برای سنجش مقاومت سوخت در برابر پیش‌سوزی است. اگر به ایزواکتان عدد 100 و به نرمال‌هپتان عدد صفر داده شود، عدد اکتان بنزین عبارت است از درصد ایزواکتان در نرمال هپتان، که خاصیت ضد کوبشی آن برابر بنزین آزمایش شده در شرایط استاندارد باشد.
به زبان ساده، هر چه عدد اکتان یک سوخت بیشتر باشد آن سوخت در مقابل پدیده احتراق مخرب مقاوم‌تر خواهد بود. در خودروهای قدیمی هنگامی که سوخت مصرفی، اکتانی کمتر از مقدار لازم داشته باشد، هنگام شتاب‌گیری یک صدای تقه یا کوبش شنیده می‌شود که این کوبش‌ها شدیدا به موتور خودرو آسیب می‌رساند. وقتی اتومبیل به مناطق کم ارتفاع نظیر سواحل دریا می‌رود، این صدا افزایش می‌یابد که دلیل آن تاثیر ارتفاع بر کاهش اکتان سوخت است.
امروزه خودروسازان با نصب حسگر ضربه در سیستم سوخت‌رسانی خودرو مشکل ضربه و کوبش را با ریتارد کردن زمان جرقه‌زنی توسط سیستم کامپیوتری خودرو حل کرده‌اند. بنابر این ارتقای عدد اکتان می‌تواند مفید و حتی لازم باشد. چه آن که بر اساس استاندارد اتحادیه اروپا از سال 2004 عدد اکتان بنزین نباید کمتر از 95 باشد و از این پس نیز استاندارد ملی ایران در رابطه با بنزین مطابق استاندارد اروپا خواهد شد. در حال حاضر در کشورمان، عدد اکتان بنزین معمولی 87 و بنزین سوپر 95 است که وزارت نفت با توجه به استاندارد جدید طی چند ماه آینده موظف به اعمال استاندارد جدید خواهد بود.
ولی در مورد شوینده کاربراتور یا شوینده انژکتور متخصصان عقیده دارند که آنها کاملا تجاری و غیر‌ضروری هستند. قسمتی از کاربراتور که ممکن است کثیف شده و احتیاج به شستشو داشته باشند، مجرای ورودی هوا است. گاهی بخارات ناشی از کارتل باعث کثیف شدن این مجرا می‌شود. در صورت وجود این کثیفی، شوینده کاربراتور که در بنزین حل شده، اصولا به قسمت‌های ورودی هوا نمیرسد که قادر به تمیز کردن آن باشد.
اگر هم شستن ژیگلور، هدف استفاده از شوینده کاربراتور باشد ، ژیگلورهای کاربراتور بوسیله خود بنزین هم شسته و تمیز میشوند، آن چنان که در بعضی موارد حتی خورده میشوند. چنان که گاهی گفته می‌شود که کاربراتور ژیگلور گشاد کرده و باید ژیگلور آن تعویض شود. در حالی که بنزین طی مرور زمان ژیگلور فلزی را می‌خورد و گشاد می‌کند، چه احتیاجی به ماده جرم‌گیر و تمیزکننده وجود دارد؟
در مورد تمیز کننده انژکتور هم ایراد مشابهی وارد است. انژکتورها سوزن‌هایی هستند که روی یک سیت فلزی با کمک نیروی فنر نشسته و یک مغزی مغناطیسی آنها را بلند می‌کند. فیلتر‌ها تقریبا تمام ناخالصی‌های سوخت را جذب می‌کنند و حتی زمانی که کهنه و مستهلک میشوند، ناخالصی‌های خیلی کوچک‌تر را هم نسبت به زمان نو بودن جذب می‌کنند. بنابر این چیزی به اسم ذرات معلق در این سیستم‌ها وجود ندارد.
اگر منظور از تمیز کردن، اریفیس مرکزی انژکتور هم باشد، کاملا بی‌معنا است. چرا که جرم گرفتن این قسمت غیرممکن است. به علاوه، فشار بنزین به اندازه‌ای در سیستم‌های انژکتوری بالا است که مواد معلق روی بدنه داخلی انژکتور رسوب نخواهد کرد.
حتی اگر فرض کنیم که ذرات معلقی در سیستم وجود دارد، یا آن قدر ریز هستند که از سوراخ انژکتورها رد میشوند و فقط موقع نشستن سوزن روی سیت، موجب خوردگی سریع آن دو میشوند، و یا آن قدر درشت هستند که درون مجرای انژکتور گیر کرده و راه عبور سوخت را به کلی مسدود می‌کنند. در این شرایط مکمل یا حلال هم نمی‌تواند به حل شدن یا خروج آنها از انژکتور کمک کند. در واقع مکمل‌هایی از این دست پاک کننده یا حلال نیستند، بلکه بیشتر به صورت روانکار و کاهش دهنده اصطکاک سیستم هستند که با تشکیل لایه‌ای از ماده روانکار یا محافظ برروی سطوح سیستم سوخت‌رسانی تا حد بسیار جزئی فرسایش سیت و سوزن انژکتور، و تا حدی خوردگی زغال‌های پمپ انژکتور را کاهش می‌دهند.
با همه این اوصاف شاید به این نتیجه برسید که در عمل استفاده از چنین مکمل‌هایی، فقط آتش زدن پول است! چرا که عمر سیستم سوخت‌رسانی به اندازه عمر مفید خودرو است و این مکمل‌ها ممکن است فقط 5 تا 10درصد به عمر سیستم اضافه کند. در حالیکه هزینه‌ای که برای خرید این مکمل‌ها در طول 4 یا 5 سال از جیب مشتریان می‌رود، از قیمت تعمیر کامل سیستم سوخت رسانی فراتر خواهد بود.
